W trakcie ostatniej wojny Polska poniosła relatywnie największe straty i szkody demograficzne spośród wszystkich państw walczących i okupowanych. Do dzisiaj jednak – chociaż brzmi to niewiarygodnie – dokładny rozmiar tych strat oraz zakres represji nie jest znany. Liczbę ofiar podaje się w dużym przybliżeniu. Nie jest też znana liczba obywateli polskich, którzy okupację przeżyli, ale zostali poddani różnego rodzaju represjom, uwięzieniu, pracy przymusowej, przesiedleniom, wypędzeniom. Wstępne szacunki mówią o kilkunastu milionach osób.
Zebranie informacji o wszystkich osobach, które straciły życie lub były represjonowane pod okupacją niemiecką jest zadaniem niezwykle trudnym, ale obowiązek ten nakłada na nas historia, jesteśmy to winni bohaterom i ofiarom, ale także naszym dzieciom, wnukom i następnym pokoleniom.
Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” od 2009 roku prowadzi program dokumentacyjny „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” zainicjowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Pamięci Narodowej. W tym czasie powstała jednorodna baza danych, zawierająca informacje o ofiarach i osobach represjonowanych, imiennie upamiętniająca obywateli polskich będących ofiarami prześladowań ze strony reżimu nazistowskiego. Obecnie można w niej znaleźć informacje o 3 474 449 ofiarach i osobach represjonowanych pod okupacją niemiecką. Informacje o indywidualnych represjach zostały udostępnione poprzez ogólnodostępny portal internetowy www.straty.pl
Oczywiście w realizacji tego wielkiego projektu dokumentacyjnego przeszliśmy dopiero pewien etap, jednak już teraz „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” są w skali światowej drugim programem – po programie izraelskiego Instytutu Yad Vashem – upamiętniającym imiennie ofiary prześladowań nazistowskich. Już teraz, przy tej ilości danych, baza programu pozwala na realizowanie pewnych projektów wydawniczych i naukowych, a także służy jako podstawa do tworzenia lokalnych miejsc pamięci. Portal internetowy programu już dziś jest największym ogólnodostępnym miejscem poszukiwań informacji o represjonowanych członkach rodziny oraz innych informacji dotyczących prześladowań nazistowskich.
Powstającą bazę danych muszą zasilić informacje pochodzące zarówno od instytucji zajmujących się problematyką II wojny, jak i od osób, których represje dotknęły, lub od ich rodzin. Każdy z nas może przyczynić się do zachowania pamięci o osobach represjonowanych, o losach członków swojej rodziny, o znajomych, sąsiadach. Obecnie mamy jeszcze możliwość zebrania informacji o represjach niemieckich od ostatnich żyjących osób, które są w stanie dać temu świadectwo.
Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” szczególnie liczy na zaangażowanie środowisk polonijnych, samych kombatantów i osób represjonowanych oraz ich rodzin. To Państwo w największym stopniu możecie się przyczynić do uzupełnienia naszej wiedzy, a tym samym do zachowania pamięci o najbliższych, o towarzyszach niedoli, o mniej znanych bohaterach i ofiarach wojny oraz okupacji.
Posiadane informacje można podawać za pomocą specjalnej ankiety. Kwestionariusz można wypełnić online lub wydrukować bezpośrednio ze strony internetowej www.straty.pl, jest też dostępny w Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, w siedzibach organizacji kombatanckich i stowarzyszeń osób poszkodowanych.
Poszukiwane są informacje o:
- żołnierzach, partyzantach, uczestnikach konspiracji, jeńcach wojennych,
- ofiarach mordów, egzekucji, pacyfikacji, osobach rozstrzelanych za pomoc partyzantom,
- osobach aresztowanych, więzionych, wywiezionych do obozów koncentracyjnych, obozów pracy, obozów przejściowych i innych,
- osobach zmuszonych do przymusowej pracy (wywiezionych na teren Rzeszy lub pracujących przymusowo w miejscu zamieszkania),
- osobach wysiedlonych, przesiedlonych,
- dzieciach pozbawionych opieki rodziców lub wywiezionych razem z rodzicami, dzieciach germanizowanych,
- cywilnych ofiarach wojny, osobach, które zginęły w wyniku działań wojennych (bomb, min, zawaleń, zastrzelonych w czasie przechodzenia frontu),
- osobach zmarłych z wycieńczenia po zwolnieniu z więzienia, obozu.
Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” zwraca się też z gorącą prośbą do osób, które dysponują unikalnymi dokumentami i informacjami dotyczącymi losów członków swoich rodzin, a także innymi materiałami archiwalnymi, listami ofiar, księgami zmarłych, publikacjami zawierającymi spisy nazwisk obywateli II RP, represjonowanych w czasie II wojny światowej, o udostępnienie tych materiałów w celu ich digitalizacji. Wszystkie materiały zostaną oczywiście zwrócone, a w zamian za ich udostępnienie można będzie otrzymać także przygotowaną wersję elektroniczną.
Informacje o osobach represjonowanych można w prosty sposób przekazać do programu za pomocą specjalnej ankiety. Kwestionariusz można wypełnić online na www.straty.pl lub wydrukować ze strony internetowej i wypełniony przesłać na adres Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” (00-921 Warszawa, ul. Krucza 36).